Menjelang abad ke-19, kuasa British berjaya meluaskan
pengaruhnya di Tanah Melayu apabila Perjanjian Pangkor 1874 ditandatangani.
Perjanjian ini merupakan persetiaan di antara pihak British yang diwakili oleh
Sir Andrew Clarke sebagai Gabenor Negeri-negeri Selat dengan Raja Abdullah dan
pembesar Melayu yang lain. Perjanjian ini ditandatangani di kapal HMS Pluto
pada 20 Januari 1874. Di dalam perundingan ini, terdapat 14 fasal yang telah
dipersetujui oleh beberapa orang pembesar dan sultan Perak. Perkara ke-6 di
dalam Perjanjian Pangkor ini yang telah mengubah arena politik tradisional
masyarakat Melayu apabila diperkenalkan ‘Sistem Residen’ yang telah melemahkan
kuasa pemimpin Melayu. Di sebalik peristiwa ini, terdapat pelbagai faktor yang
menyebabkan Perjanjian Pangkor perlu ditandatangani. Sungguhpun begitu,
terdapat dua perkara yang ingin dibincangkan dalam penulisan ini iaitu yang
pertama berkenaan faktor termeterainya Perjanjian Pangkor dan implikasi
perjanjian ini terhadap kuasa politik orang Melayu.
Pihak
kolonial Inggeris mempunyai kepentingan yang cukup besar terhadap lapangan
ekonomi di Tanah Melayu bagi memenuhi keperluan bahan mentah di negara asal.
Bagi menjaga kepentingan ini, pihak kolonial harus menjaga keamanan dan
mengelakkan Tanah Melayu daripada sebarang kekacauan. Sungguhpun begitu, Perang
Larut yang berlaku di antara kongsi-kongsi gelap membimbangkan pihak Inggeris
kerana akan mengancam kedudukan mereka di Tanah Melayu. Perang Larut tercetus
apabila berlakunya perebutan dan perbalahan di antara kumpulan Ghee Hin dan Hai
San terhadap pemilikan lombong bijih timah di Taiping. Malah, turut menjadi isu
di antara Raja Abdullah dengan Ngah Ibrahim. Bukan itu sahaja, pelabur-pelabur
yang mempunyai kepentingan terhadap sektor perlombongan mendesak kerajaan
British untuk menyelesaikan masalah Perang Larut. Mohd Isa Othman (2000)
menjelaskan bahawa Perang Larut membimbangkan Inggeris kerana boleh merebak ke
Pulau Pinang dan Singapura. Ini kerana kongsi-kongsi gelap di Perak mempunyai
hubungan dengan kongsi gelap di dua pelabuhan tersebut. Oleh itu, Lord
Kimberley selaku Setiausaha Tanah Jajahan telah mengarahkan Sir Andrew Clarke
menyiasat perkara ini dan seterusnya mencari solusi bagi mengatasi masalah ini.
Bagi
menyelesaikan permasalahan ini, Sir Andrew Clarke telah mengatur genjatan
senjata antara kongsi-kongsi gelap yang bertelagah. Pada masa yang sama, Sir
Andrew Clarke telah meminta pembesar-pembesar Melayu untuk berjumpa dengan
beliau di Pangkor bagi berunding untuk menyelesaikan masalah mereka. Raja
Abdullah, masih berharap baginda masih kekal memegang jawatan sebagai Sultan
Perak. Oleh itu, Sultan Abdullah telah menulis kepada Sir Andrew Clarke untuk
meletakan seorang residen di Perak dan sebagai balasannya, Sultan Abdullah
kekal menjadi Sultan Perak. Bagi menjelmakan keinginan Sultan Perak ini, Sultan
Abdullah harus menyetujui kandungan Perjanjian Pangkor di mana Sultan Abdullah
harus menerima seorang Residen. Perkara ke-6 di dalam perjanjian ini menyebut
bahawa:
‘Sultan
akan menerima dan menyediakan tempat tinggal yang sesuai untuk seorang pegawai
Bitish yang dikenali sebagai residen. Nasihat residen mesti diperoleh dan
dilaksanakan dalam semua perkara melainkan dalam hal agama dan adat-istiadat
Melayu’
Berdasarkan kepada kenyataan di dalam Perjanjian
Pangkor ini, Sultan mesti mendapatkan nasihat daripada residen dan nasihat yang
diberikan haruslah dilaksanakan. Secara tidak langsung, pihak Inggeris telah
menceroboh sistem politik Tanah Melayu tanpa melakukan sebarang pertumpahan
darah mahupun peperangan. Berbeza dengan tanah jajahan yang lain, apabila pihak
British harus beradu tenaga untuk mendapatkan kuasa untuk menjalankan dasar dan
polisi mereka.
Perlantikan seorang
residen untuk membantu dan menasihat sultan dalam semua urusan pentadbiran
secara tidak langsung telah mengubah landskap politik di Tanah Melayu yang
bertunjangkan kepada kuasa mutlak seorang raja untuk memerintah. Sultan tidak
lagi bergerak seorang diri untuk menjalankan tadbir urus wilayahnya selain
dibantu oleh pembesarnya. Residen memainkan peranan untuk memberi nasihat yang
harus dijalankan dalam perkara yang melibatkan pentadbiran di Tanah Melayu.
Satu kepastian yang jelas di sini, hubungan pemerintah di Tanah Melayu dengan
pihak Inggeris telah bermula setelah Perjanjian Pangkor dipersetujui. Walaupun
tiada formula atau tugas yang spesifik tentang residen ini, namun sudah pasti
pemerintahan cara barat mempunyai pertentangan dengan sistem pemerintahan yang
diamalkan oleh pemimpin Melayu sejak dahulu lagi. Sebagai contoh, di negeri
Perak, J.W. Birch atau James Wheeler Woodfor Birch merupakan residen British
yang pertama di Perak. J.W.W Birch telah melanggar norma dan kebiasaannya bagi
sistem politik Tanah Melayu apabila beliau telah mengambil sebarang keputusan
tanpa berunding terlebih dahulu dengan Sultan Abdullah. Malah,
peraturan-peraturan baru tentang cukai misalnya telah menekan kuasa Sultan
Abdullah sebagai seorang pemerintah.
Dari sudut ekonomi,
Perjanjian Pangkor 1874 telah membuka ruang seluas-luasnya kepada pegawai
Inggeris untuk memberikan nasihat kepada sultan dalam apa jua aspek ekonomi
kerana dinyatakan dengan jelas bahawa Sultan harus menerima nasihat residen dan
melaksanakan nasihat yang diberikan. Sebagai contoh di Perak, kehadiran J.W.W
Birch sebagai seorang residen telah mengubah peraturan cukai yang selama ini
diaplikasikan oleh pemimpin dan pembesar Melayu. J.W.W Birch telah mengeluarkan
arahan agar cukai yang sebelum ini dikutip oleh pembesar Melayu akan dipungut
oleh pegawai British dan menghukum sesiapa sahaja yang melanggar arahan ini.
J.W.W Birch menggunakan alasan bahawa keadaan ini akan memulihkan aspek
kewangan negeri Perak dan menjelaskan hutang-hutang yang tertunggak.
Hakikatnya, pihak J.W.W Birch ingin berkuasa dalam pentadbiran agar segala peraturan
yang membawa faedah kepada pihak Inggeris mudah untuk dilaksanakan. Walaupun
begitu, masyarakat Melayu tidak mengendahkan tuntutan ini. Sebagai contoh, Raja
Ngah tetap mengutip cukai menyebabkan rumahnya telah dibakar.
Seterusnya, penguasaan
politik oleh pihak Inggeris melalui residen ini telah mengundang kemarahan bagi
pemimpin Melayu apabila sistem perhambaan dihapuskan pada tahun 1883. Walaupun
di dalam Perjanjian Pangkor tidak disebut tentang perhambaan, pihak Inggeris
beranggapan bahawa institusi perhambaan ini bertentangan dengan kerajaan yang
‘bertamadun’ yang dicadangkan oleh Inggeris. Barbara Watson Andaya &
Leonard Andaya Y (1983) menyatakan bahawa orang Eropah mendefinisikan
perhambaan sebagai kumpulan yang tidak dibezakan yang hidup dalam kesengsaraan.
Melihat kembali signifikan perhambaan ke atas sejarah politik di Tanah Melayu,
perhambaan ini menjadi lambang kepada sumber kekayaan bagi seseorang. Dikatakan
bahawa, semakin ramai hamba yang dimiliki oleh seseorang pembesar atau
pemerintah, semakin tinggi kedudukan atau martabat yang dimiliki. Berdasarkan
kepada kenyataan ini, wujud pertentangan yang jelas tentang definisi dan
konotasi terhadap sistem perhambaan. Oleh itu, pihak kolonial Inggeris telah
meminta Frank Swettenham, seorang yang fasih berbahasa Melayu untuk memenangi
Sultan Abdul Samad untuk bersetuju menghapuskan sistem perhambaan di Tanah
Melayu.
Kesimpulannya, Perjanjian
Pangkor merupakan kunci kejayaan pihak British untuk menguasai sistem
pemerintahan di negeri-negeri Melayu. Melalui sistem residen, pihak British
berpeluang untuk memberikan nasihat kepada sultan agar nasihat ini
dilaksanakan. Pada hakikatnya, residen yang dilantik bersikap berani untuk
menjalankan peraturan baru tanpa memikirkan perimbangan dan keputusan daripada
sultan. Sistem perhambaan yang cuba dihapuskan turut mengundang rasa tidak puas
hati terhadap kuasa British ini. Sungguhpun begitu, kelemahan di dalam mencapai
kata sepakat antara pentadbir Melayu dan kesukaran untuk menyelesaikan masalah
dalaman negeri menyebabkan orang luar iaitu British mudah untuk mengambil
kesempatan.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan