Kesultanan
Melayu Melaka telah menempa nama dalam tamadun dunia Melayu sebagai sebuah
kerajaan Melayu yang unggul dan agung pada abad ke-15. Sepanjang abad ini,
Melaka sebagai sebuah kerajaan Melayu menjadi pengatur dan pengawal terhadap
aktiviti ekonomi, politik dan sosial di rantau Alam Melayu. Setiap tahun
pedagang datang ke pelabuhan Melaka kerana di sini terdapat begitu banyak bahan
dagangan dari kawasan Timur dan Barat. Kejayaan Melaka ini bukan sahaja
diusahakan oleh Parameswara serta penggantinya, namun kebijaksanaan dan
kebolehan yang dimiliki oleh para pembesar Melaka yang sentiasa memberi taat
setia kepada raja mereka. Begitu juga peranan yang dimainkan oleh Orang Laut begitu
mustahak dalam mengawal dan menjaga Selat Melaka daripada ancaman musuh-musuh
Melaka. Malah, ketika Tun Perak menjadi bendahara Melaka, Melaka terus
membangun dan berdiri sendiri dalam mendepani musuh-musuh Melaka khususnya
Siam. Tun Perak juga telah memberi sumbangan terhadap kejayaan Melaka meluaskan
empayar ini. Oleh itu, di sini saya akan membincangkan peranan dan sumbangan
Tun Perak.
Sebelum Tun Perak menjadi Bendahara
Melaka menggantikan Bendaha Tun Ali, beliau merupakan seorang penghulu di
Klang. Mengikut tradisi pelantikan Bendahara, Tun Perak sepatutnya menggantikan
ayahnya, iaitu Tun Perpatih Sedang yang bergelar Seri Wak Raja sebagai
Bendahara Melaka, namun Tun Perak tidak dipilih untuk memegang jawatan tersebut
dan diberikan kepada Tun Ali. Bapa Tun Perak telah meminum racun untuk membunuh
dirinya apabila didapati bahawa beliau tidak lagi disukai oleh golongan istana.
Oleh itu, selepas bapa Tun Perak meninggal dunia, Tun Perak membawa dirinya ke
Klang dan tinggal di situ. Tidak beberapa lama, dirinya dilantik menjadi
penghulu di Klang. Malah, ketika penduduk di Klang diperintah untuk memberi
bantuan menentang musuh Melaka, di sini, bakat kepimpinan dan kebijaksanaan Tun
Perak terserlah apabila membawa kanak-kanak dan wanita untuk turut sama
mempertahankan Melaka. Menurutnya, tentera lelaki kelak berperang bersungguh-sungguh
untuk mempertahankan Melaka. Sultan tertarik dengan bakat yang dipunyai oleh
Tun Perak. Oleh itu, Tun Perak tidak seharusnya duduk di Klang lagi dan perlu
memberi khidmat dan taat-setianya kepada raja Melaka. Malah, Tun Perak
merupakan keturunan Bendahara Melaka, maka sesuailah dirinya duduk di Melaka
dan diberi jawatan sebagai Bentara Melaka. Selain itu, menurut Muhammad Yusoff
Hashim (2015), melalui jawatan di Klang itulah Tun Perak mula terlibat dalam
bidang pentadbiran, lalu menjadi sebahagian daripada jentera birokrasi kerajaan
Melaka.
Peluang menjadi penghulu di Klang
telah memberi pengalaman yang bermakna buat Tun Perak untuk memegang jawatan
yang lebih tinggi daripada itu, iaitu sebagai Bentara Melaka apabila dilantik
oleh sultan. Setelah beberapa lama, Tun Perak memegang jawatan sebagai Perdana
Menteri Melaka dan akhirnya mengambil semula jawatan Bendahara yang sepatutnya
menjadi miliknya dahulu. Di sini bermulalah kerjaya Tun Perak sebagai Bendahara
Melaka yang pernah dipegang oleh ayahnya dahulu. Menurut Ahmad Jelani Halimi
(2008), Tun Perak telah dilantik sebagai Bendahara Melaka dengan gelaran Paduka
Raja pada tahun 1456 Masihi menggantikan Bendahara Seri Nara Diraja Tun Ali. Sebagai
bendahara, Tun Perak berperanan untuk membantu sultan dalam menguruskan
kerajaan Melaka yang sedang berkembang itu. Menurut Suzana Othman (2014), tugas
utama Bendahara ialah “memerintah, memberi kebajikan atas bumi yang dilingari
raja itu”, iaitu mentadbir kerajaan yang beraja secara fizikal. Tambahnya lagi,
Bendahara berperanan sebagai penjaga peribadi dan penasihat sultan dalam segala
perkara yang merangkumi urusan peribadi sultan sehinggalah kepada perkara yang
bersangkutan dengan hal ehwal pentadbiran negeri dan ini menjadi tanggungjawab
yang perlu dilaksanakan oleh seorang Bendahara dengan penuh rasa kesedaran.
Malah, bendahara Tun Perak ialah individu utama menjaga daulat yang dipunyai
oleh raja. Muhammad Yusoff Hashim menyatakan bahawa proses pendaulatan ini
bukan setakat menghormati raja, malah mengakuinya secara eksplisit bahawa
baginda mengatasi undang-undang.
Selain berperanan sebagai seorang
bendahara Melaka, Tun Perak sepanjang kerjayanya telah menjadi perancang dasar
dan polisi Kesultanan Melayu Melaka. Sebagai perancang dasar, Tun Perak
berfungsi untuk membentuk dasar kerajaan Melaka dengan disokong oleh sultan
atau raja. Dasar ini bukan sahaja merangkumi hal-hal ekonomi dan politik,
tetapi turut meliputi hal perluasan kuasa Melaka di Alam Melayu/Nusantara.
Menurut J. Kennedy (1962), pembinaan empayar Melaka banyak berlaku ketika
pemerintahan Sultan Mansur Shah. Pun begitu, Sultan Mansur Shah sendiri
bukanlah seorang yang berperwatakan kuat (strong character) dan arah
tuju polisi kerajaannya datang daripada Bendahara Tun Perak, di mana Tun Perak
merupakan sepupunya sendiri. Antara langkah yang dibuat oleh Tun Perak setelah
memegang jawatan sebagai Bendahara Melaka ialah memutuskan untuk menyerang
Pahang, yang menjadi vassal-state Siam. Siam menjadi musuh utama Melaka
sejak awal penubuhannya lagi. Namun, kebijaksanaan Parameswara menjalin
hubungan dengan China membolehkan Melaka berlindung diri daripada China dan
menghentikan serangan Siam. Pun begitu, setelah China mengasingkan diri dan menutup
pintunya daripada dunia luar, Melaka perlu berusaha untuk mempertahankan
dirinya sendiri. Tugas ini diambil oleh Tun Perak apabila berjaya mendamaikan
hubungan Melaka-Siam.
Selain itu, Tun Perak juga
berperanan sebagai ketua tentera dan perancang strategi peperangan Melaka.
Menurut Suzana Othman, bendahara juga mengambil peranan sebagai ketua angkatan
tentera mengatasi hulubalang besar dan laksamana dalam mengetuai angkatan
perang. Bakat Tun Perak sebagai perancang strategi peperanagan dapat dilihat apabila
Melaka diserang oleh Siam melalui Pahang. Siam menyerang Melaka apabila Sultan
Muzaffar Shah enggan tunduk kepadanya. Pada waktu ini, Tun Perak masih menjadi
penghulu di Klang. Menurut Muhammad Yusoff Hashim, Tun Perak telah mengerahkan
seluruh penduduk Klang, lelaki, wanita dan kanak-kanak datang mempertahankan
Melaka. Kerahan ini agak pelik, tetapi praktikal. Menurutnya, tentera lelaki
Melaka kelak berperang dan mempertahankan Melaka bersungguh-sungguh. Tambahnya
lagi, selepas menjawat jawatan sebagai bendahara, tugas pertamanya mengetuai
angkatan tentera laut Melaka menangkis dan mengalahkan serangan hebat Siam dari
laut. Anekdot penggunaan “puntung api” dekat pantai Batu Pahat, sebelum sampai
ke pantai Melaka, memang melucukan, tetapi praktikal dan akhirnya Siam kalah.
Tun Perak telah meletakkan puntung api bagi menggambarkan betapa ramainya
tentera Melaka dalam melawan tentera Siam. Melihat begitu banyak puntung api
telah menakutkan Siam. Dan muslihat Tun Perak ini berjaya, puntung api disangka
orang telah mengelirukan tentera Siam dan Melaka selamat dari ancaman Siam.
Antara sumbangan Tun Perak ialah
membantu sultan Melaka dalam mentadbir dan menguruskan segala aktiviti yang
dijalankan oleh kerajaan Melayu ini. Sejak menjawat jawatan Bendahara, Tun
Perak telah membantu Melaka mencapai banyak kejayaan dan kegemilangan. Tun
Perak telah berjaya mempertahankan kedaulatan Melaka daripada serangan musuh
yang cemburu dengan kemewahan dan kejayaan yang dikecapi oleh Melaka. N.J Ryan
(1963) men-yatakan bahawa semasa Tun Perak berkhidmat sebagai Bendahara Melaka,
beliau telah memastikan bahawa musuh-musuh Melaka ditundukkan. Ini dapat
dilihat apabila Tun Perak berjaya mematahkan serangan Siam sebanyak dua kali
iaitu pada tahun 1446 dan juga tahun 1456. Selain itu, Tun Perak telah
mengetuai Melaka melumpuhkan penderhakaan di Pasai, maka berbaik-baiklah Pasai
dengan Melaka. Kepimpinan yang dimiliki oleh Tun Perak telah memastikan bahawa Melaka
bebas daripada ancaman musuh dari luar dan sentiasa memberi taat setia kepada
sultan sepanjang perkhidmatannya.
Selain itu, sumbangan lain yang
diberikan oleh Tun Perak ialah membantu meluaskan jajahan takluk Melaka.
Muhammad Yussoff Hashim memberitahu bahawa Tun Perak telah memberikan dan
menunjukkan kepimpinan serta teladan. Dengan penguasaan seluruh Semenanjung
Malaysia, pantai timur Sumatera hingga selatan Riau-Lingga-Tungkal, pengawalan
seluruh jalan dan laluan perairan dan perdagangan Selat Melaka menyebabkan pada
era Tun Perak, Melaka menjadi sebuah empayar dan melalui zaman keemasan.
Perkara ini sama ditegaskan oleh Ahmad Jelani Halimi bahawa di bawah
pentadbiran Tun Perak, empayar Melaka berkembang dengan pesat sehingga beliau
dianggap sebagai “Pembina Empayar”. Kawasan takluk Melaka semasa ini meliputi
seluruh Semenanjung termasuk Patani. Di samping itu, negeri-negeri di Timur
Sumatera seperti Siak, Rokan, Kampar, Inderagiri, Jambi, Tungkal, dan Siantan
juga dikuasai oleh Melaka. Joginder Singh Jessy (1962) turut memberitahu bahawa
Tun Perak telah melancarkan serangan ke atas negeri-negeri di pinggir Laut
Sumatera. Kampar, Siak, Aru, Rokan dan Inderagiri dilanggar. Semua
negeri-negeri ini kecuali pasai telah ditakluki. Dengan demikian, maka pengaruh
Melaka berkembang luas. Ini memberi gambaran bahawa Tun Perak telah memberi
sumbangan yang terlalu besar dalam meluaskan jajahan takluk Melaka. Melalui
jajahan takluk ini, Melaka mendapat keuntungan sama ada dari sudut pembekalan
bahan mentah dan barang dagangan atau pertolongan ketenteraan dalam menumpaskan
musuh-musuh Melaka.
Rumusannya, Tun Perak yang pada
mulanya menjadi penghulu di Klang dan seterusnya berkhidmat sebagai Bendahara
Melaka telah membawa kepada pencapaian pelbagai kejayaan oleh kerajaan Melayu
ini. Menjadi bendahara di bawah empat orang Sultan membuktikan betapa Tun Perak
merupakan individu yang sangat berharga untuk Melaka dan mempunyai pengaruh
yang luas. Selain itu, Tun Perak telah berjaya membantu meluaskan jajahan
takluk Melaka sehinggalah Melaka mendapat manfaat daripadanya.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan